VỀ MIỀN DI SẢN

     Đà Nẵng mới là đơn vị hành chính rộng nhất trong số các thành phố, là địa phương có hai sân bay quốc tế, hai cảng biển nước sâu, nhưng ấn tượng hơn cả có lẽ là sở hữu ba di sản UNESCO cùng hàng trăm di sản vật thể, phi vật thể trải dài từ miền núi đến miền biển.

     Đà Nẵng Cuối tuần số này sẽ cùng bạn đến những nơi mà mỗi bước chân đều phảng phất một huyền tích, đến những lễ hội để hiểu thêm về mảnh đất mình đang sống với bề dày lịch sử hàng ngàn năm. Việc chiêm ngưỡng từng di sản, từng bệ đá rêu phong, từng không gian văn hóa gắn với tầng sâu ký ức sẽ là chất liệu khơi dậy niềm tự hào về một nền văn hóa độc đáo, giàu bản sắc trong bức tranh lịch sử dài lâu của mảnh đất miền Trung nói chung và xứ Quảng nói riêng…

“Nền tảng vàng” cho đô thị mới

     Nhiều năm qua, Đà Nẵng định vị là “thành phố sự kiện, sáng tạo và năng động hàng đầu khu vực”. Việc hợp nhất với Quảng Nam - vùng đất có bề dày văn hóa và chiều sâu lịch sử mở ra cơ hội tái định vị chiến lược, từ đô thị ven biển hiện đại sang mô hình đô thị sinh thái - di sản - công nghệ, nơi quá khứ và tương lai song hành, di sản trở thành động lực phát triển.

Bệ phóng từ văn hóa di sản

     Hợp nhất địa giới hành chính giữa Đà Nẵng và Quảng Nam không chỉ đơn thuần là sự kiện mang tính tổ chức lãnh thổ mà còn mở ra cánh cửa chiến lược nhằm định hình lại diện mạo văn hóa xứ Quảng, để những tài nguyên văn hóa di sản trở thành bệ phóng cho thành phố vươn lên tầm cao mới.

     Bên cạnh di sản thế giới được UNESCO công nhận: Phố cổ Hội An, Khu đền tháp Mỹ Sơn, Ma nhai Ngũ Hành Sơn; thành phố còn sở hữu 28 di sản văn hóa phi vật thể thuộc danh mục quốc gia; 4 di tích quốc gia đặc biệt; 84 di tích quốc gia; 475 di tích cấp thành phố và 19 bảo vật quốc gia.

     Không gian di sản trải dài từ miền núi Tây Giang, Nam Giang, Trà My - nơi cộng đồng Cơ Tu, Giẻ Triêng, Xơ Đăng giữ gìn tiếng nói, lễ hội, tri thức bản địa; xuống đồng bằng Duy Xuyên, Điện Bàn, Hội An với di tích Champa, làng nghề, chùa chiền cổ kính, rồi vươn ra biển lớn với bán đảo Sơn Trà và Cù Lao Chàm.

     Sự cộng hưởng văn hóa giữa biển, đồng bằng, trung du, miền núi tạo nên bản đồ di sản đa tầng, kết nối Sa Huỳnh, Champa, Đại Việt và phương Tây...

     Sự hội tụ này được giới chuyên môn đánh giá là “nền tảng vàng” để xây dựng thương hiệu Đà Nẵng như một thành phố di sản mang tầm quốc tế.

     Là một người từng gắn bó lâu dài với công tác quản lý văn hóa, di sản, ông Hồ Xuân Tịnh - nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam - nhận định: “Việc sáp nhập Quảng Nam và Đà Nẵng là sự tái lập mạch nguồn văn hóa vốn có từ lịch sử, mang lại nhiều lợi ích rất rõ rệt.

     Thứ nhất, công tác quản lý và phát huy giá trị các di sản lớn như Mỹ Sơn, Hội An sẽ được thống nhất, tránh tình trạng phân tán.

     Thứ hai, ngân sách có thể được phân bổ và sử dụng hiệu quả hơn, hạn chế cảnh mỗi địa phương phải “tự cân đối” trong thế khó.

     Và cuối cùng, có thể tận dụng lợi thế hạ tầng quốc gia, hệ thống đường bay quốc tế, cũng như các mối quan hệ ngoại giao mà Đà Nẵng đã xây dựng, qua đó tạo thêm sức mạnh cho công cuộc bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa ra thế giới”.

Để di sản song hành nhịp phát triển

     Nguồn lực di sản đồ sộ sau hợp nhất mang lại những cơ hội lớn, nhưng thách thức bảo tồn song hành với phát triển cũng không hề nhỏ. Theo TS.Lê Thị Minh Lý, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, tốc độ đô thị hóa, dịch chuyển cộng đồng và xu hướng hiện đại hóa đã từng khiến nhiều di tích, lễ hội, nghề truyền thống ở Đà Nẵng đứng trước nguy cơ mai một.

     Sau khi sáp nhập, sự khác biệt trong định hướng phát triển giữa Đà Nẵng - vốn ưu tiên hiện đại hóa - và Quảng Nam - nơi nhiều di sản còn nguyên sơ - có thể khiến công tác quản lý thống nhất và bền vững gặp thêm thách thức. Nếu thiếu quy hoạch chiến lược và nhận diện đầy đủ giá trị, việc phát triển du lịch ồ ạt có thể vô tình làm tổn hại cả di tích khảo cổ lẫn ký ức cộng đồng.

     Vì vậy, theo TS.Lê Thị Minh Lý, Đà Nẵng cần tiến hành ngay việc kiểm kê toàn diện di sản vật thể và phi vật thể, đánh giá giá trị, xác định rõ chủ thể nắm giữ, phân loại cấp độ ưu tiên.

     Di sản tầm quốc gia, quốc tế phải được bảo vệ tuyệt đối và đầu tư mạnh mẽ; di sản cộng đồng cần khuyến khích người dân tham gia chủ động; đồng thời tìm ra những giá trị độc đáo có tiềm năng trở thành di sản thế giới trong tương lai.

     Quy hoạch bảo tồn phải gắn với phát triển du lịch thông minh, dựa trên cơ sở dữ liệu số liên vùng để kết nối ký ức văn hóa, hỗ trợ quy hoạch hiệu quả và tương tác với cộng đồng lẫn du khách.

“

Thách thức lớn nhất của bảo tồn di sản luôn gắn liền với quá trình phát triển. Di sản không thể tái tạo, nhưng phát triển có thể định hình lại. Đà Nẵng phải trở thành hình mẫu của một thành phố vừa vững mạnh kinh tế, vừa gìn giữ được tâm hồn quá khứ.

TS.Lê Thị Minh Lý, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia

     Trong bối cảnh mới, các đơn vị quản lý văn hóa - du lịch Đà Nẵng không chỉ đóng vai trò bảo vệ di sản mà còn đóng vai trò điều phối chiến lược giữa các bên: cộng đồng, doanh nghiệp, cơ quan chuyên môn và nhà đầu tư. Sự phối hợp chặt chẽ này cần đi kèm với cơ chế phân phối lợi ích hợp lý để cộng đồng giữ vai trò trung tâm trong bảo tồn và khai thác di sản.

     Theo ông Hồ Xuân Tịnh, đây là cơ hội để hình thành chuỗi giá trị khép kín của “công nghiệp văn hóa”, khi di sản không chỉ dừng lại ở giá trị tinh thần, mà trở thành tài sản kinh tế; lợi nhuận từ phát triển kinh tế lại quay trở lại nuôi dưỡng văn hóa, tạo thành vòng tròn khép kín để hướng đến sự phát triển bền vững.

     Nếu phối hợp tốt sẽ tạo thành động lực phát triển văn hóa - du lịch không chỉ cho riêng Đà Nẵng, mà còn lan tỏa cả khu vực miền Trung và rộng hơn là cả nước. Với tầm nhìn cân bằng giữa bảo tồn và phát triển, thành phố hoàn toàn có thể trở thành đô thị sinh thái - di sản - công nghệ, nơi quá khứ và tương lai song hành, biến di sản thành “vàng ròng” của du lịch chiều sâu.

HÀ XUYÊN KHÊ

Bảo vật quốc gia - vàng son một thuở

      Nằm giữa dải đất miền Trung, Đà Nẵng là vùng đất có bề dày lịch sử văn hóa, nơi hội tụ của những tinh hoa văn hóa cổ xưa. Hiện thành phố có tổng cộng 19 bảo vật quốc gia đã được công nhận.

Đây là minh chứng sống động cho sự đa dạng và phong phú của di sản văn hóa tại địa phương, đồng thời phản ánh rõ nét sự phát triển và giao thoa của các nền văn hóa cổ đại: Đông Sơn, Sa Huỳnh và Champa.

Nhìn lại 19 bảo vật quốc gia

     Trong số 19 bảo vật quốc gia, có hai hiện vật thuộc nền văn hóa Đông Sơn, gồm Trống đồng Đông Sơn và Thạp đồng Đông Sơn. Điểm nổi bật của hiện vật là sự nguyên vẹn và hoa văn trang trí độc đáo.

     Bên cạnh Đông Sơn, Sa Huỳnh là một trong ba nền văn hóa cổ xưa trên lãnh thổ Việt Nam. Nhóm bảo vật thuộc văn hóa Sa Huỳnh hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Quảng Nam gồm bộ sưu tập trang sức vàng Lai Nghi và Hạt mã não hình thú Lai Nghi. Đây là những hiện vật khảo cổ quý hiếm, phản ánh thành tựu và quá trình giao lưu văn hóa của cư dân cổ Sa Huỳnh trên vùng đất này.

     Tiếp nối văn hóa Sa Huỳnh tại miền Trung Việt Nam là thời kỳ phát triển rực rỡ của văn hóa Champa.

     Bảo tàng Điêu khắc Chăm hiện trưng bày 12 bảo vật. Ngoài ra, các bảo vật quốc gia cũng được trưng bày tại Bảo tàng Quảng Nam và khu di tích Mỹ Sơn.

     Hiện vật tại Bảo tàng Quảng Nam là một đầu tượng thần Shiva, chế tác từ hợp kim vàng, phát hiện tại Phú Long, huyện Đại Lộc (cũ). Hai hiện vật khác được trưng bày ở Mỹ Sơn gồm một Ekamukhalinga và Đài thờ Mỹ Sơn A10.

     Có thể nói, nhóm bảo vật Champa là những tuyệt tác của nghệ thuật điêu khắc đá và đồng, cho thấy ảnh hưởng sâu đậm của Ấn Độ giáo và Phật giáo lên đời sống vật chất cũng như tinh thần của cư dân Champa cổ đại. Tất cả là những hiện vật gốc, độc bản, có hình thức độc đáo và tiêu biểu cho các phong cách trong tiến trình phát triển của nghệ thuật Champa.

Để bảo vật quốc gia đến được với công chúng…

     Theo chúng tôi, trước tiên Đà Nẵng cần xây dựng cơ sở dữ liệu về 19 bảo vật quốc gia trên nền tảng số. Điều này yêu cầu sự chỉ đạo từ cấp thành phố, sự hợp tác giữa các bảo tàng và trung tâm quản lý di tích. Cơ sở dữ liệu này sẽ là nền tảng phục vụ công tác lưu trữ, bảo quản, trưng bày, giáo dục và nhiều hoạt động khác trong tương lai.

     Đồng thời các bảo tàng và trung tâm quản lý di tích cần chú trọng hơn đến công tác giáo dục.

     Hiện tại, Bảo tàng Điêu khắc Chăm đã lồng ghép việc phát huy giá trị bảo vật quốc gia vào chương trình “Cùng em khám phá” dành cho đối tượng học sinh cấp tiểu học và THCS, và qua các buổi trao đổi học thuật cho khối sinh viên các trường đại học.

     Tuy nhiên, cần đa dạng hóa các chương trình giáo dục như: xây dựng các bộ tài liệu dạy và học chuyên đề bảo vật quốc gia cho các đối tượng học sinh; bảo tàng phối hợp nhà trường và trung tâm di tích tổ chức các buổi tham quan liên địa điểm (multi-visit) để học sinh kết nối các Bảo vật Quốc gia tại bảo tàng với các di tích, di chỉ khảo cổ; tăng cường các buổi nói chuyện chuyên đề tại các trường đại học, cao đẳng theo hình thức trực tiếp tại trường và trực tuyến cho những đối tượng sinh viên không có điều kiện đến bảo tàng.

     Đối với Bảo tàng Điêu khắc Chăm, nơi tập hợp 12 bảo vật quốc gia trong lộ trình tham quan như đã đề cập ở trên, cần đưa vào hoạt động các tour tham quan bảo vật quốc gia đa ngôn ngữ và thường xuyên tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề phục vụ khách, đặc biệt là đối tượng khách nước ngoài.

     Về công tác trưng bày, trước hết các bảo tàng cần chú trọng việc diễn giải nội dung cho các bảo vật quốc gia. Ý nghĩa, chức năng, giá trị về mặt lịch sử, nghệ thuật, khảo cổ, tôn giáo, văn hóa… của hiện vật không thể tự đến được với công chúng nếu trưng bày thiếu đi những phương tiện diễn giải nội dung.

     Các bảo tàng cũng cần xây dựng nhiều trưng bày chuyên đề, nhằm luân phiên giới thiệu những bảo vật quốc gia đến với du khách. Đối với những du khách không đến được bảo tàng, trưng bày trực tuyến cũng là một hình thức để các bảo vật vượt qua rào cản không gian vật lý, đến được với người xem khắp mọi miền gần xa.

     Mười chín bảo vật quốc gia thành phố Đà Nẵng đang lưu giữ đánh dấu thời vàng son của các nền văn hóa cổ đại ở Việt Nam, đặc biệt là miền Trung.

     Các bảo vật không chỉ giúp công chúng hiểu biết về lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng, nghệ thuật và xã hội của các nền văn hóa, mà còn góp phần vào việc phát triển du lịch của thành phố.

     Vì vậy, cần có một chiến lược hợp lý để gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị của những bảo vật này.

HƯƠNG DUYÊN - NGUYỄN BẢY

Lưu giữ ký ức, dựng xây tương lai

     Ngoài nét đẹp kiến trúc, di sản văn hóa đã và đang hiện diện trong từng lễ hội, tín ngưỡng dân gian. Đó cũng là nơi con người tìm về nguồn cội bằng những câu chuyện kể lẫn trong câu hò, điệu múa bả trạo hay tiếng trống rộn rã sân đình...

     Trong ngôi nhà nhỏ được trưng dụng làm nơi đặt văn phòng HTX Du lịch cộng đồng Nông nghiệp sinh thái Hòa Châu, anh Nguyễn Đình Nhàn (SN 1987), người sáng lập HTX miệt mài đọc những tài liệu lịch sử, văn hóa liên quan tới vùng đất. Những cuốn sách, tập ghi chép dày cộp, giấy đôi chỗ ố vàng, nhưng theo anh Nhàn, đó chính là chìa khóa để mở ra câu chuyện phát triển du lịch từ di tích lịch sử, văn hóa.

Sống cùng di sản

     Hoạt động từ tháng 3/2025, HTX Du lịch cộng đồng Nông nghiệp sinh thái Hòa Châu (phường Hòa Châu) đang tập trung khôi phục và đưa vào tour trải nghiệm những trò chơi, tập tục tưởng chừng chỉ còn trong ký ức. Du khách được cùng người dân dự lễ rước mục đồng làng Phong Lệ, nghe dân ca bài chòi, chơi ô ăn quan, nhảy sạp hay lội ruộng bắt ốc... Anh Nhàn cho hay, điều HTX muốn hướng tới là tạo ra một không gian “sống cùng di sản”, nơi cả người dân lẫn du khách đều trở thành nhân vật chính trong câu chuyện giữ gìn.

    “Du khách đến đây để hiểu tại sao dân làng lại tổ chức lễ rước mục đồng hay tại sao điệu bả trạo lại chỉ vang lên bên bến nước. Chính sự nhập vai ấy giúp họ nhớ lâu hơn, và cũng khiến bà con thêm tự hào khi thấy nét văn hóa quê mình được trân trọng”, anh Nhàn chia sẻ.

     Chung niềm tự hào được sinh ra và lớn lên tại làng cổ Phong Nam, 20 hộ dân vui vẻ đăng ký tham gia HTX như một lời hứa cùng nhau gìn giữ nếp làng. Chị Nguyễn Thị Thanh, Giám đốc HTX Du lịch cộng đồng Nông nghiệp sinh thái Hòa Châu nói rằng mình như được tiếp thêm sức mạnh nhờ sự ủng hộ nhiệt tình từ người dân. Theo chị, nếu thiếu sự đồng lòng của bà con thì mọi kế hoạch thành lập HTX đều rất khó thực hiện. Vì thế, khi nhận được sự ủng hộ, chị coi đó như một “lá phiếu niềm tin” trao cho những thành viên đồng sáng lập HTX.

     Có người mở cửa ngôi nhà cổ ba gian để đón khách, có người dọn lại vườn cau, vườn mít làm điểm tham quan. Các bậc cao niên thì góp chuyện hội làng, tục thờ Thành hoàng hay những trò chơi xưa cũ.

     Từ sự chung sức ấy, du lịch cộng đồng ở Hòa Xuân không chỉ là mô hình phát triển kinh tế, mà trở thành không gian văn hóa, nơi người trẻ và người già gặp gỡ nhau qua trò chơi, điệu hò, phong tục. Nhiều gia đình trẻ đưa con nhỏ đến đây để dạy con về nguồn cội. Trong không gian nhiều tiếng cười và sự háo hức, không ít đứa trẻ lần đầu được nghe tiếng trống hội, khoác chiếc áo mục đồng.

     Ông Ngô Tất Hiền, Trưởng làng Phong Nam hy vọng những hoạt động này sẽ được duy trì, phát triển, qua đó góp phần khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm gìn giữ di sản trong thế hệ trẻ. “Di sản chỉ sống được khi có người gìn giữ và tiếp nhận. Nếu giới trẻ bây giờ hiểu được vì sao phải dựng cây nêu ngày Tết, vì sao có hội làng hay phải tôn kính Thành hoàng làng, thì mai này họ sẽ là người nối tiếp”, ông Hiền nói.

     Vùng đất Phong Nam ngày nay vốn là một phần của làng Phong Lệ cổ, với dấu tích hình thành từ thời Champa. Ông Hiền đánh giá, ngôi làng cổ mang sắc thái riêng khi có những công trình kiến trúc nhuốm màu thời gian như nhà thờ tộc Nguyễn, đình làng, chùa Phong Nam, cùng nhiều ngôi nhà cổ hơn trăm năm tuổi mang đậm phong cách kiến trúc Trung Bộ.

Cộng đồng chung tay bảo vệ

     Di sản sẽ không là ký ức nếu hôm nay mỗi người biết gìn giữ và trao truyền giá trị văn hóa, kinh tế. Tiến sĩ Vũ Đình Anh, Hội Văn nghệ dân gian thành phố Đà Nẵng nhận định, ngoài nền tảng tinh thần, định hướng sự phát triển đất nước theo các giá trị, chuẩn mực tốt đẹp, di sản văn hóa còn đóng góp trực tiếp vào sự phát triển kinh tế. Vì thế, khi du lịch phát triển, các sản phẩm văn hóa như lễ hội, trò chơi dân gian, nghề thủ công, ẩm thực, trang phục... sẽ trở thành những sản phẩm độc đáo, thu hút khách.

     Thực tế vài năm qua cho thấy, di tích nào có sự tham gia bảo tồn của cộng đồng dân cư, đều giữ được sức sống bền lâu hơn. Tại đô thị cổ Hội An, nhiều ngôi nhà hàng trăm năm tuổi vẫn sáng đèn, mở cửa đón khách không chỉ nhờ sự hỗ trợ của chính quyền mà còn bởi ý thức gìn giữ của từng hộ dân. Họ xem di sản như một món quà mà mình may mắn được thụ hưởng và giữ gìn.

     Chị Nguyễn Thị Kim Hồng, thuê ngôi nhà cổ trên tuyến đường Nguyễn Thái Học cho biết, chị thường xuyên được chính quyền địa phương tuyên truyền, phổ biến các quy chế bảo vệ di sản văn hóa thế giới Khu phố cổ Hội An. Trong đó, mỗi hộ kinh doanh phải thực hiện đầy đủ, bảo đảm các quy định sử dụng, tu bổ, tôn tạo di tích trong quá trình hoạt động.

      Có thể nói, sự đồng hành của cộng đồng dân cư giúp Hội An trở thành điểm sáng trong hoạt động bảo tồn di sản văn hóa thế giới. Và mới đây, câu chuyện ở làng Phong Nam như một lát cắt sinh động cho tinh thần giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử vùng đất.

     Ông Bùi Văn Tiếng, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử thành phố đúc kết, để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa bền vững, cần có sự đồng hành từ nhiều phía, trong đó then chốt vẫn là con người và phải có thế hệ trẻ hiểu, yêu, tự nguyện gìn giữ di sản. Cùng với đó, những thuyết minh viên cần biết kể lại câu chuyện một cách sống động, giáo viên cần truyền cảm hứng về lịch sử, người dân sẵn sàng mở cửa nhà cổ, giữ lại vườn quê. Đó là những điều quan trọng trong hành trình bảo vệ và đưa di sản đến gần hơn đời sống nhân dân.

TIỂU YẾN

Nâng tầm thương hiệu du lịch di sản

     Đi cùng thương hiệu du lịch di sản đã được xác lập, ngành du lịch địa phương còn dư địa lớn để nâng tầm lĩnh vực này. Qua đó, đưa thành phố Đà Nẵng mới trở thành một trong những trung tâm du lịch di sản mang tầm vóc quốc gia và khu vực.

“Trụ cột” du lịch di sản

     Chung mạch nguồn văn hóa xứ Quảng, từ trước khi hợp nhất, thành phố Đà Nẵng cũ và đặc biệt là tỉnh Quảng Nam cũ đã sớm tiếp cận và khá thành công trong việc khai thác du lịch di sản. Tại Việt Nam, đô thị cổ Hội An và Khu đền tháp Mỹ Sơn được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa văn hóa thế giới từ rất sớm (năm 1999), tạo đòn bẩy để thương hiệu du lịch di sản địa phương lan tỏa toàn cầu.

     Từ những du khách đầu tiên ghé thăm vào giữa thập niên 90 của thế kỷ trước, đến năm 2024, Hội An đã đón hơn 4,4 triệu lượt khách. Mỹ Sơn cũng ghi nhận hơn 450 nghìn lượt du khách tham quan.

     Sức hút rất lớn của Hội An và Mỹ Sơn khiến có thời điểm, cơ quan quản lý 2 di sản này phải cân nhắc phương án phân luồng khách để giải quyết bài toán quá tải cục bộ, giảm áp lực lên di sản.

     Du lịch di sản chính là chất liệu then chốt giúp du lịch Quảng Nam nhiều năm liền nằm trong tốp 5 địa phương đón khách quốc tế nhiều nhất Việt Nam từ khoảng năm 2010. Cạnh đó, thế mạnh di sản giúp Quảng Nam là địa phương duy nhất của Việt Nam có cơ cấu khách quốc tế lớn hơn khách nội địa.

     Trong số 5 trụ cột của du lịch thành phố Đà Nẵng cũ cũng xác định có trụ cột về cửa ngõ di sản, du lịch văn hóa - lịch sử. Hải Vân Quan, Bảo tàng Điêu khắc Chăm hay danh thắng Ngũ Hành Sơn không chỉ là những đầu mối thu hút du khách khám phá vẻ đẹp của Đà Nẵng mà còn là “cửa ngõ” dẫn dắt du khách “ngược dòng thời gian” tìm hiểu sâu hơn chuỗi điểm đến liên quan của xứ Quảng.

     Mở rộng ra, sự tương đồng về thế mạnh di sản đã thôi thúc 3 địa phương thành phố Đà Nẵng cũ - Quảng Nam cũ - Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) sớm hợp tác, tổ chức liên kết du lịch từ năm 2006.

     Liên kết này được Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam nhiều lần đánh giá là mô hình liên kết du lịch các địa phương hiệu quả bậc nhất ở nước ta. Những năm gần đây, liên kết du lịch được mở rộng ra Quảng Trị và Quảng Bình cũ và thương hiệu quảng bá của cụm vẫn đặt yếu tố di sản lên hàng đầu với slogan “Miền di sản diệu kỳ”.

      PGS.TS Phạm Trung Lương, Phó Chủ tịch Liên chi hội đào tạo du lịch Việt Nam cho rằng, việc hợp nhất hai địa phương là cơ hội tuyệt vời để làm sâu sắc hơn giá trị du lịch văn hóa di sản xứ Quảng. Trong việc tổ chức lại lãnh thổ du lịch cần chú trọng trục di sản văn hóa thế giới ma nhai Ngũ Hành Sơn - Hội An - Mỹ Sơn.

     Tầm nhìn đến năm 2050, Đà Nẵng cần định vị vai trò “điểm đến du lịch di sản” gắn với “siêu đô thị di sản - sự kiện - đổi mới, sáng tạo” mang tầm khu vực và quốc tế.

Khai mở và nâng tầm

     Nét đặc sắc của mạng lưới di sản xứ Quảng là đời sống văn hóa được tiếp biến, trao truyền trong cộng đồng, không chỉ ở đô thị cổ Hội An, mà còn ở nhiều làng quê rải khắp từ đồng bằng đến miền núi. Điều này rất thuận lợi để ngành du lịch Đà Nẵng khai mở thêm tour tuyến du lịch di sản.

     Theo ông Nguyễn Xuân Hải, Giám đốc Công ty du lịch La Palanche Voyagas (một đơn vị chuyên về thị trường Pháp) cho hay, khi du khách thấy địa phương hay điểm đến còn bản sắc khác biệt thì người ta sẽ còn đến với mình. Do đó, giữ gìn bản sắc nguyên bản của điểm đến là điều rất quan trọng, cần để người dân ở các làng quê, làng nghề quý trọng hơn những thứ mà họ đang có.

     “Hội An và Mỹ Sơn đã rất nổi tiếng, nhưng thời lượng tour ngắn, riêng với Mỹ Sơn chỉ khoảng nửa ngày nên rất cần đưa thêm các làng quê di sản vào hành trình để giữ chân khách, đồng thời tăng hàm lượng trải nghiệm cho du khách”, ông Hải nói.

      Ông Cao Trí Dũng, Chủ tịch lâm thời Hiệp hội Du lịch Đà Nẵng nhận định, du lịch Đà Nẵng trong tương lai sẽ tạo ra điểm nhấn lớn khi kết hợp với nền tảng du lịch di sản vô cùng đặc sắc của Quảng Nam cũ.

      Đơn cử như tour chuyên đề khám phá di sản văn hóa Champa từ Bảo tàng Điêu khắc Chăm đến Khu đền tháp Mỹ Sơn sẽ được liền mạch. Một số di sản khác khi được bảo tồn, phục dựng có thể kết nối thêm vào hành trình như Bảo tàng Điêu khắc Chăm giai đoạn 2, tháp Bằng An, thành Trà Kiệu, Phật viện Đồng Dương…

     Không chỉ nằm ở việc khai mở, ông Phan Xuân Thanh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Emic Hospitality Hội An cho rằng, du lịch văn hóa - di sản cần chú trọng hơn vào chiều sâu. Kể cả ở Hội An - một thương hiệu lớn về du lịch di sản cũng mới chỉ khai thác một phần bên ngoài, nếu có chiến lược khai mở được các vỉa tầng văn hóa của đô thị cổ này thì giá trị, sức hút của Hội An sẽ tăng lên rất nhiều.

     Các điểm đến di sản cũng cần thúc đẩy phát triển kinh tế đêm hầu như đang bỏ ngỏ theo hướng gắn với nghệ thuật ánh sáng, câu chuyện… chứ kinh tế đêm không đơn thuần chỉ là ồn ào, náo nhiệt.

     Từ Hội An, Mỹ Sơn cho đến Hải Vân Quan, Ngũ Hành Sơn, Bảo tàng Điêu khắc Chăm…, du lịch di sản xứ Quảng đã chứng minh sức hút bền vững và vai trò “trụ cột” trong hành trình phát triển. Hợp nhất địa giới nay mở ra cơ hội để Đà Nẵng mới không chỉ dừng lại ở việc gìn giữ các giá trị đã có, mà còn kết nối, mở rộng thành mạng lưới di sản đa tầng, đa sắc.

     Điều còn lại là cách chúng ta khai mở chiều sâu - từ làng nghề, làng quê, kinh tế đêm gắn với di sản - để du khách ở lại lâu hơn, trải nghiệm nhiều hơn. Khi bản sắc được giữ nguyên và làm mới bằng sự sáng tạo, Đà Nẵng mới hoàn toàn có thể vươn lên thành trung tâm du lịch di sản tầm quốc gia và khu vực, như tầm nhìn đã được đặt ra.

QUỐC TUẤN

Mở lối kết nối ký ức và sáng tạo

     Trong tiến trình đô thị hóa hiện đại, ký ức cộng đồng và các lớp di sản văn hóa không chỉ thuộc về quá khứ, mà còn cấu thành bản sắc vùng đất, giữ vai trò như chất keo gắn kết các thế hệ.

     Trong bối cảnh đó, công nghệ số và giáo dục cộng đồng trở thành công cụ then chốt, mở ra hướng tiếp cận mới trong việc duy trì và lan tỏa giá trị di sản.

Lưu giữ “ký ức”

     Từ vai trò công cụ hỗ trợ, công nghệ dần trở thành “cánh tay nối dài”, giúp di sản hiện diện sinh động và gần gũi hơn trong đời sống cộng đồng.

     Ở giai đoạn đầu, các bảo tàng và trung tâm quản lý di sản tập trung số hóa, xây dựng cơ sở dữ liệu. Bảo tàng Đà Nẵng triển khai “Bản đồ di sản số”, cập nhật gần 70 di tích kèm hình ảnh, video, đồng thời xây dựng ngân hàng phim tư liệu và gắn mã QR cho toàn bộ hiện vật.

     Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản Hội An đã lưu trữ hơn 200 hồ sơ di tích, 2.100 trang Hán Nôm cùng hàng chục thư mục hình ảnh sự kiện. Tại Mỹ Sơn, hơn 1.800 hiện vật được số hóa; ở Bảo tàng Sa Huỳnh - Champa con số gần 700.

     Đặc biệt, Bảo tàng Điêu khắc Chăm chuyên nghiệp hóa quản lý khi đưa toàn bộ 2.569 hiện vật lên phần mềm Tài nguyên số ngành Văn hóa - Thể thao và công khai dữ liệu dùng chung trên Cổng dữ liệu thành phố.

     Từ nền tảng số hóa, công nghệ được tiếp tục ứng dụng mạnh mẽ để nâng cao trải nghiệm cho người dân và du khách. Chỉ với thao tác quét mã QR, kho dữ liệu phong phú gồm hình ảnh, video, thông tin đa ngôn ngữ lập tức hiện ra trên thiết bị cá nhân, giúp tiếp cận trở nên tiện lợi và sinh động.

     Hàng loạt giải pháp như 3D mapping, thuyết minh tự động, trợ lý ảo đa ngôn ngữ, robot hướng dẫn, cùng các nền tảng trực tuyến từ website, mạng xã hội đến bán vé điện tử đang biến việc tham quan di sản vốn tĩnh lặng thành hành trình tương tác sống động.

     Đặc biệt, công nghệ thực tế ảo và Metaverse mở ra bước đột phá trong tiếp cận di sản. Du khách không chỉ quan sát mà còn có thể “nhập vai”: nghe kể chuyện lịch sử, “dạo bước” giữa quần thể di tích hay “chụp ảnh” trong không gian số.

     Sự kết hợp hình ảnh, âm thanh, tương tác khiến di sản gần gũi, hấp dẫn. Nhờ công nghệ, di sản vượt khỏi không gian trưng bày hay chuyến đi thực địa, trở thành trải nghiệm đa tầng, vừa bảo tồn giá trị gốc, vừa lan tỏa mạnh mẽ đến cộng đồng trong nước và quốc tế.

Lan tỏa giá trị qua giáo dục

     Nếu công nghệ mở ra không gian mới, thì giáo dục chính là cầu nối để trao truyền giá trị ấy cho thế hệ tiếp nối. Giáo dục di sản đã được tích hợp vào môi    trường học đường thông qua các chương trình có cấu trúc chặt chẽ, kết hợp hài hòa giữa kiến thức lý thuyết và hoạt động trải nghiệm thực tế.

     Từ năm 2014, Hội An triển khai đề án “Giáo dục di sản trong học đường”. Sau giai đoạn thử nghiệm, bộ tài liệu cho bậc tiểu học chính thức áp dụng với hơn 10.300 ấn phẩm, hàng chục video clip và 10 chủ đề trực quan. Đây không chỉ là tài liệu bổ trợ, mà còn là cầu nối giúp học sinh tiếp cận toàn diện giá trị văn hóa, lịch sử, môi trường gắn với đời sống Hội An.

     Năm học 2024 - 2025, Ban Quản lý Di sản Văn hóa Mỹ Sơn phối hợp Phòng Giáo dục - Đào tạo huyện Duy Xuyên (cũ) đưa giáo dục di sản vào trường học. Hơn 10.000 học sinh, sinh viên được tham quan đền tháp, chiêm ngưỡng hiện vật, đồng thời tham gia sáng tạo như vẽ tranh, nặn tượng, làm gốm, thêu thùa…

“Bảo tàng không chỉ lưu giữ cổ vật, mà phải trở thành không gian sống động để kết nối và đồng hành cộng đồng. Chúng tôi hướng tới xây dựng hệ sinh thái công nghệ toàn diện, biến bảo tàng thành trung tâm sáng tạo và học tập suốt đời, đặc biệt cho thế hệ trẻ”.

Ông Huỳnh Đình Quốc Thiện, giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng

     Để hiện thực hóa, bảo tàng triển khai nhiều sáng kiến: “Bảo tàng học đường” với triển lãm lưu động, phần mềm giảng dạy trực tuyến, workshop và trải nghiệm thủ công, nghề truyền thống.

     Ở góc độ giáo dục, bà Trần Thị Lệ - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lý Tự Trọng (phường Hải Châu) cho rằng, bảo tồn di sản không dừng lại ở việc gìn giữ, mà còn là quá trình lan tỏa giá trị. Những hoạt động ngoại khóa như xem tuồng, múa rối nước, tham quan bảo tàng, di tích hay trải nghiệm làng nghề đã góp phần hình thành môi trường học tập gắn chặt với di sản.

     Sự tích hợp này không chỉ giúp học sinh nhận thức rõ vị trí của mình trong dòng chảy lịch sử, mà còn tạo điều kiện để các em “mắt thấy, tai nghe, tay chạm”, từ đó ghi nhớ sâu sắc hơn và nuôi dưỡng tình yêu quê hương cùng niềm tự hào dân tộc.

     Theo bà Lệ, giáo dục di sản hiện vẫn thiếu chiến lược đồng bộ. Để nâng cao hiệu quả, cần tích hợp nội dung này vào các môn chính khóa như lịch sử, mỹ thuật, địa lý, đồng thời tăng cường phối hợp giữa nhà trường - bảo tàng - di tích - doanh nghiệp nhằm hình thành kho học liệu số và ứng dụng học tập tương tác.

     Việc áp dụng phương pháp dạy học dự án (kể chuyện di tích, làm phim ngắn, vẽ tranh), tổ chức cuộc thi “Đại sứ văn hóa”, “Ngày hội văn hóa dân gian” hay trải nghiệm trực tiếp sẽ khuyến khích học sinh chủ động gắn bó với di sản.

     Những định hướng này cũng phù hợp với chủ trương của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong triển khai Đề án “Đưa di sản văn hóa vào trường học”, qua đó lan tỏa giá trị di sản bền vững.

THU THẢO

Đà Nẵng tạo sức hút mới

     Để các di sản trên địa bàn trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, thành phố Đà Nẵng đã và đang triển khai nhiều giải pháp về nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ, truyền thông xúc tiến, kích cầu du lịch…

Miễn vé, phát hành hộ chiếu di sản

     Bà Trương Thị Hồng Hạnh, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố cho biết, trong chương trình kích cầu du lịch thu hút khách đến Đà Nẵng các tháng cuối năm, thành phố dành nhiều ưu đãi đối với các điểm đến di sản.

     Theo đó, miễn giá vé vào cổng tại các Bảo tàng Đà Nẵng, Bảo tàng Điêu khắc Chăm, Bảo tàng Mỹ thuật, Bảo tàng Văn hóa Sa Huỳnh, Bảo tàng Hội An, Bảo tàng Gốm sứ Mậu Dịch, Bảo tàng Văn hóa Dân Gian, Bảo tàng Nghề Y truyền thống, Bảo tàng thổ sản; giảm giá 40% tại các bảo tàng tư nhân như: bảo tàng Đồng Đình, Bảo tàng Ký ức Điêu khắc Đá mỹ nghệ Non Nước…

     Đà Nẵng cũng là địa phương đầu tiên giới thiệu và phát hành “hộ chiếu” Đà Nẵng Heritage Tour (Hành trình trải nghiệm di sản Đà Nẵng) với 10.000 hộ chiếu bản giấy, 10.000 hộ chiếu online, giúp du khách trải nghiệm 30 địa điểm di sản, nghệ thuật đặc sắc.

     Du khách có “hộ chiếu” này sẽ nhận ưu đãi vé, khuyến mãi di chuyển, thanh toán và quà tặng khi du khách sưu tầm dấu mộc từ các điểm đến.

     Không chỉ hướng đến kích cầu, thành phố còn tổ chức nhiều sự kiện tạo nét riêng độc đáo cho các điểm đến di sản.

     Trong đó, lễ hội Đèn lồng Quốc tế Đà Nẵng 2025 dự kiến diễn ra trong tháng 10 là điểm nhấn du lịch đặc sắc, góp phần giới thiệu hình ảnh một Đà Nẵng mới - nơi hội tụ giữa truyền thống và hiện đại.

     Sự kiện được tổ chức ở vườn tượng An Hội (đường Nguyễn Phúc Chu) và phố cổ Hội An.

     “Phố cổ Hội An có thương hiệu gắn với nghề làm lồng đèn và lễ hội Đèn lồng được tổ chức hằng năm tại đây đã tạo nên một Hội An đẹp lung linh, huyền ảo.

     Năm nay, thành phố nâng tầm một lễ hội truyền thống lên quy mô quốc tế với các hoạt động: không gian sắp đặt, trang trí đèn lồng nghệ thuật; triển lãm ảnh nghệ thuật “Múa thiên cẩu ở Hội An”; không gian trải nghiệm đèn lồng; diễu hành “rước đèn Trung thu”; chương trình nghệ thuật “Đêm hội trăng rằm”.

     Ngoài phố cổ Hội An, lễ hội được mở rộng tổ chức ở phố đi bộ Bạch Đằng (Đà Nẵng) nhằm thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế đến với thành phố biển năng động”, bà Hạnh cho biết.

Đẩy mạnh quảng bá và kết nối

     Công tác quảng bá, xúc tiến du lịch Đà Nẵng, trong đó có du lịch di sản được thành phố chú trọng trong những tháng cuối năm 2025.

     Có thể kể đến một số hoạt động nổi bật như: phối hợp với Cục Hợp tác quốc tế tham gia quảng bá du lịch Đà Nẵng tại Lễ hội xúc tiến văn hóa du lịch Việt Nam tại Hàn Quốc 2025; chủ trì, phối hợp Sở Du lịch thành phố Huế cùng Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Trị triển khai công tác chuẩn bị gian hàng quảng bá du lịch 3 địa phương tại Hội chợ ITE Hồ Chí Minh 2025; phối hợp Sở Du lịch thành phố Huế triển khai công tác chuẩn bị tổ chức chương trình giới thiệu du lịch miền Trung Việt Nam tại Malaysia và Indonesia...

     “Ngành du lịch sẽ hệ thống và mang đến cho du khách cảm nhận trọn vẹn các sản phẩm của thành phố từ nghỉ dưỡng biển đến di sản văn hóa, sinh thái, ẩm thực…

     Ngoài việc nâng cao trải nghiệm sản phẩm du lịch, chúng tôi chú trọng đến việc bảo đảm chất lượng phục vụ khách, xây dựng môi trường du lịch thân thiện, an toàn.

     Với Bộ tiêu chí Văn hóa Du lịch Đà Nẵng SMILE vừa được gửi đến cộng đồng doanh nghiệp và truyền thông mạnh mẽ đến du khách, chúng tôi kỳ vọng định hướng hành vi, thái độ, tác phong ứng xử văn minh, văn hóa trong hoạt động du lịch tại thành phố Đà Nẵng”, bà Hạnh chia sẻ thêm.

     Đối với cộng đồng doanh nghiệp du lịch thành phố, việc hợp nhất Quảng Nam và Đà Nẵng là cơ hội cho du lịch di sản vươn mình.

     Ông Cao Trí Dũng, Chủ tịch lâm thời Hiệp hội Du lịch thành phố cho biết, Quảng Nam - Đà Nẵng - Huế là 3 địa phương có mật độ di sản văn hóa vật thể, phi vật thể dày đặc.

     Đây cũng là 3 địa phương nằm trên con đường “Hành trình di sản miền Trung”, có thương hiệu sản phẩm du lịch “Tinh hoa Việt Nam”…

     “Nói thế để thấy các địa phương từ lâu đã có sự liên kết trong phát huy giá trị di sản cũng như phát triển du lịch di sản bền vững.

     Từ sự liên kết này, cộng đồng doanh nghiệp đã hình thành các tour, tuyến du lịch di sản văn hóa.

     Thông qua đó, du khách quốc tế và trong nước được thăm quan tìm hiểu và trực tiếp trải nghiệm các giá trị văn hóa, hiểu rõ hơn bản sắc văn hóa của từng địa phương.

     Xa hơn, những giá trị đạt được trong khai thác di sản văn hóa vào phát triển du lịch đã góp phần phần quảng bá hình ảnh du lịch Việt Nam sâu rộng hơn tới bạn bè quốc tế”, ông Dũng phân tích.

     Cũng theo ông Dũng, khi Đà Nẵng và Quảng Nam hợp nhất, hệ thống di sản được kết nối liền mạch, tour tuyến sẽ có những chính sách, cơ chế thống nhất, tạo điều kiện để phát triển mạnh mẽ; hỗ trợ và bổ sung những mặt còn thiếu trước đó như: gắn kết giữa các di sản, công tác bảo tồn di sản, môi trường du lịch…

     Các tỉnh thành lân cận cũng được mở rộng địa giới hành chính là cơ hội để “vẽ” lại bức tranh liên kết vùng trong thời gian tới, mang đến trải nghiệm mới hấp dẫn cho du khách.

NGỌC HÀ

                       Trình bày: MINH TẠO